O FILLO DE WOVOKA*
«Oh meu pai! Por Grande Espírito de praderías! Eu contar irmáns meus que ver en terra home branco. Min traer lonxe por ser primeiro Paiute aprender escribir. Saber que eu non ver máis onde min nacer, eu morrer doenza meniños, chamar varíola. Fin non apropiado para guerreiro que só ten que atopar morte por ferro en batalla (...) En aldea rostro pálido non haber acougo, ser todo ir e vir; trasfega sen repouso e non natureza: quizais eu ser salvaxe sen cultura. Abraiar a min ver cousa marabillosa, verdade falar que no país home branco vivir pel vermella. Chamar xitanos, pero ser nación calé. Eles viaxar, asentar en poboado coma campamento noso, acender lumes e bailar e cantar ó redor coma nós a danza espiritual; ter sentido da tribo e da vida coma as nacións paiute, cheiene, sioux (...) e lingua propia, o caló; coñecer rostro pálido por paio igual nós dicir whasichu. Home branco non querer xitanos, amorear afastados en chabola como a nós en reserva. Porén pobo calé ter leis súas, chamar lei xitana (...) Eu avisar: rostro pálido nunca respectar liberdade e xustiza nosa. Aquí irmáns estar baixo xugo e non oportunidade; eles non casa, non traballo, non home medicina, non escola, non zapato; ter apenas catro farrapos e anaco pan; eles ter que pedir esmola, entón beber auga de fogo e roubar; logo presos, da familia arredados; pero vivir orgullosos de seu e conservar tradición (...) Eu logo preguntar, se calés levar séculos en vello mundo, que ser de nós? Que reservar a nós con promesas home branco? Con mentiras e pau de trono querer dominar e terra nosa apropiar; non paz até nós vencidos e sometidos, aniquilados: pobo indíxena desenterrar machado guerra; loitar, resistir ou morrer! Eu dicir que pensar, eu fitar ós ollos, eu falar fronte a fronte. Eu soñar (...)».
«Oh meu pai! Por Grande Espírito de praderías! Eu contar irmáns meus que ver en terra home branco. Min traer lonxe por ser primeiro Paiute aprender escribir. Saber que eu non ver máis onde min nacer, eu morrer doenza meniños, chamar varíola. Fin non apropiado para guerreiro que só ten que atopar morte por ferro en batalla (...) En aldea rostro pálido non haber acougo, ser todo ir e vir; trasfega sen repouso e non natureza: quizais eu ser salvaxe sen cultura. Abraiar a min ver cousa marabillosa, verdade falar que no país home branco vivir pel vermella. Chamar xitanos, pero ser nación calé. Eles viaxar, asentar en poboado coma campamento noso, acender lumes e bailar e cantar ó redor coma nós a danza espiritual; ter sentido da tribo e da vida coma as nacións paiute, cheiene, sioux (...) e lingua propia, o caló; coñecer rostro pálido por paio igual nós dicir whasichu. Home branco non querer xitanos, amorear afastados en chabola como a nós en reserva. Porén pobo calé ter leis súas, chamar lei xitana (...) Eu avisar: rostro pálido nunca respectar liberdade e xustiza nosa. Aquí irmáns estar baixo xugo e non oportunidade; eles non casa, non traballo, non home medicina, non escola, non zapato; ter apenas catro farrapos e anaco pan; eles ter que pedir esmola, entón beber auga de fogo e roubar; logo presos, da familia arredados; pero vivir orgullosos de seu e conservar tradición (...) Eu logo preguntar, se calés levar séculos en vello mundo, que ser de nós? Que reservar a nós con promesas home branco? Con mentiras e pau de trono querer dominar e terra nosa apropiar; non paz até nós vencidos e sometidos, aniquilados: pobo indíxena desenterrar machado guerra; loitar, resistir ou morrer! Eu dicir que pensar, eu fitar ós ollos, eu falar fronte a fronte. Eu soñar (...)».
*Nota do tradutor: Esta carta nunca chegou ó seu destino; achada hai pouco nunha estafeta, extraviouse en 1898 probablemente por mor do seu contido, se cadra, incómodo para as autoridades do seu tempo. Con todo, os seus destinatarios, Reserva Paiute Río do Camiñante, non a entenderían xa que eran analfabetos.
**Nota de OLLO CRÍTICO (ACD): Este traballo de Xavier Dans Mayor foi desbotado na selección de 'Relatos de Verán' de La Voz de Galicia, talvez pola coincidencia do seu contido co que está a acontecer a diario con algúns sectores da poboación, ou quizais porque aos cordinadores de dita sección as árbores impedíronlles albiscar o bosque.
