Ilustración de XAVIER DANS MAYOR
Lembrando a súa memoria
O cantautor chileno Víctor Jara Martínez, nado en 1932 na Quiriquina (comuna de Chillán Viejo, Chile), director teatral, investigador do folclore e dos instrumentos indíxenas, actor, dramaturgo e libretista, acadou sona internacional como compositor e cantante popular. De orixe labrega, herdou da súa nai a afección pola música. Orfo aos quince anos, ingresou no seminario redentorista de San Bernardo no que permaneceu durante dous anos. En 1957 ingresou na Escola de Teatro da Universidade de Chile e alí coñeceu a Violeta Parra, quen o acolleu como discípulo.
En 1960 acadou o título de director teatral e se integrou no directorio do Instituto de Teatro, dirixiu varias obras e foi distinguido como mellor director do ano. En 1967 viaxou a Gran Bretaña para recibir un novo galardón polo seu traballo teatral e alí compuxo Te recuerdo Amanda, canción dedicada aos seus pais Amanda e Manuel, un dos seus traballos máis populares: Te recuerdo Amanda, / la calle mojada, / corriendo a la fábrica / donde trabajaba Manuel. / La sonrisa ancha, / la lluvia en el pelo, / no importaba nada, / ibas a encontrarte con él, / con él, con él, con él, / que partió a la sierra / y en cinco minutos / quedó destrozado: / suena la sirena / de vuelta al trabajo, / muchos no volvieron, / tampoco Manuel. Nese mesmo ano publicou o seu primeiro álbum musical titulado Víctor Jara e un ano despois integrouse como director artístico no grupo de música popular Quilapayún. Pongo en tus manos abiertas, o seu segundo álbum (1969), coincidiu co respaldo que lle prestou á candidatura da Unidade Popular de Salvador Allende. En 1970 publicou Canto libre, El derecho de vivir en paz e La población, traballos de gran sensibilidade e forza poética que lle deron sona como un dos máis salientables persoeiros do rexurdimento e a innovación da canción popular latinoamericana.
As súas cancións tocaban temas sobre o seu pobo e os seus problemas, en liña das dos cantautores da época: o seu éxito internacional levounas máis aló do seu Chile natal para ser cantadas nas manifestacións ou concentracións universitarias progresistas de distintos países, entre eles España.
O golpe de Estado do xeneral Augusto Pinochet contra o presidente Salvador Allende (promovido polos EE UU*, 1973) sorprendeuno na Universidade Técnica do Estado (Santiago de Chile). Detido xunto a profesores e alumnos, foi trasladado ao Estadio Nacional de Santiago de Chile, onde permaneceu varios días. Segundo numerosas testemuñas, torturado durante horas, golpeado nas mans coas armas ata fracturarllas, finalmente foi cribado a balazos o 16 de setembro de 1973.
Membro do comité central das Xuventudes Comunistas de Chile ata o momento do seu asasinato, durante o seu encadeamento escribiu Somos cinco mil, ao parecer o seu último poema: Somos cinco mil / en esta pequeña parte de la ciudad. / Somos cinco mil. / ¿Cuántos seremos en total / en las ciudades y en todo el país? / Sólo aquí / diez mil manos siembran / y hacen andar las fábricas. / ¡Cuánta humanidad / con hambre, frío, pánico, dolor, / presión moral, terror y locura!
En 1990 a Comisión da Verdade e Reconciliación determinou que Víctor Jara foi cribado a balazos (44 proxectís impactaron no seu corpo), guindado o seu cadáver a unha matogueira nos arredores do cemiterio Metropolitano (as beiras da estrada 5 Sur) e trasladado posteriormente ao depósito, onde sería identificado pola súa dona, a inglesa Joan Turner.
Como triste paradoxo á súa memoria, en 2003 o recinto no que foi asasinado Víctor Jara (e miles de chilenos máis) pasaría a denominarse Estadio de Víctor Jara. E en 2009 a Corte de Apelacións de Santiago de Chile, seguindo os procedementos habituais nos casos de ditaduras (chibos expiatorios), ratificou o encarceramento do ex soldado do exército Xosé Paredes Márquez (daquela con dezaoito anos), responsabilizándoo do asasinato do intelectual chileno. Con todo, as investigacións realizadas insisten en que Víctor Jara xa estaba morto no momento en que Xosé Paredes cribou o seu corpo a balazos: «disparoulle un oficial na caluga, morrendo de contado».
* Mario Amorós [www.rebelion.org/hemeroteca/chile/030823amoros.pdf], segundo un dos documentos desclasificados, afirma que o 6 de novembro de 1970, tres días despois de que Salvador Allende asumise a presidencia de Chile, Nixon inistiu en que os EE UU debía «estragar drasticamente a economía chilena». Durante os tres anos seguintes Washington entregou case oito millóns de dólares a grupos políticos (ao Partido Demócrata Cristián e ao Partido Nacional, sobre todo) e sociais (Patria e liberdade, de caracter fascista, e organizacións empresariais e profesionais enfrontadas a Allende), así como a medios de comunicación, en especial ao influínte diario conservador El Mercurio. Estas accións encubertas complementáronse cun boicot financeiro que converteu Chile (cuxa economía dependía da estadounidense) nun ‘Vietnam silencioso’, segundo denunciou o propio presidente Salvador Allende no seu discurso ante a Asemblea Xeral das Nacións Unidas (1972). Outro documento da CIA, datado o 27 de setembro de 1972, recolle que o xeneral Pinochet (segundo algúns, antes un estrito constitucionalista) cambiou a súa forma de pensar e que Allende debe ser forzado a abandonar o poder e dispuña como únicas alternativas a súa eliminación física. Por aquel entón, na súa viaxe a Panamá, oficiais estadounidenses aclaráronlle a Pinochet que EE UU apoiaría a sublevación antigobernamental «cando chegue a hora e con todos os medios necesarios». A través da documentación desclasificada reflíctese o cable que un dos axentes da CIA enviou o 8 de setembro de 1973 aos seus superiores: «De acordo con [...], a Mariña prevé como data de inicio do movemento para derrocar ao Goberno de Salvador Allende en Valparaíso ás 08:30 do 10 de setembro. A Forza Aérea (FACH) apoiaría esta iniciativa despois de que a Armada inicie as accións para tomar a provincia de Valparaíso, dirixir un ultimato esixindo a renuncia de Allende ou ameazando con tomar Santiago [...] Logo de que a Armada emprenda esta acción contra o Goberno, a FACH silenciará as emisoras de radio gobernamentais. Ao mesmo tempo planea establecer unha cadea nacional usando as estacións radiais da oposición, tales como as emisoras Balmaceda, Minería e Agricultura».
Os miles de documentos desclasificados por EE UU confirman o extremo compromiso da súa intervención en Chile durante os anos setenta. O informe Hinchey (1974-1977), sinala ao xefe da sinistra Dirección Nacional de Intelixencia (DINA) como informador da CIA, que ademais de telo a soldada, a axencia estadounidense estudou a posibilidade de recrutalo como un dos seus axentes permanentes: Vernon Walters, subdirector da CIA, recibiuno en Washington en agosto de 1975, co fin de coidar «as boas relacións con Pinochet».
O cantautor chileno Víctor Jara Martínez, nado en 1932 na Quiriquina (comuna de Chillán Viejo, Chile), director teatral, investigador do folclore e dos instrumentos indíxenas, actor, dramaturgo e libretista, acadou sona internacional como compositor e cantante popular. De orixe labrega, herdou da súa nai a afección pola música. Orfo aos quince anos, ingresou no seminario redentorista de San Bernardo no que permaneceu durante dous anos. En 1957 ingresou na Escola de Teatro da Universidade de Chile e alí coñeceu a Violeta Parra, quen o acolleu como discípulo.
En 1960 acadou o título de director teatral e se integrou no directorio do Instituto de Teatro, dirixiu varias obras e foi distinguido como mellor director do ano. En 1967 viaxou a Gran Bretaña para recibir un novo galardón polo seu traballo teatral e alí compuxo Te recuerdo Amanda, canción dedicada aos seus pais Amanda e Manuel, un dos seus traballos máis populares: Te recuerdo Amanda, / la calle mojada, / corriendo a la fábrica / donde trabajaba Manuel. / La sonrisa ancha, / la lluvia en el pelo, / no importaba nada, / ibas a encontrarte con él, / con él, con él, con él, / que partió a la sierra / y en cinco minutos / quedó destrozado: / suena la sirena / de vuelta al trabajo, / muchos no volvieron, / tampoco Manuel. Nese mesmo ano publicou o seu primeiro álbum musical titulado Víctor Jara e un ano despois integrouse como director artístico no grupo de música popular Quilapayún. Pongo en tus manos abiertas, o seu segundo álbum (1969), coincidiu co respaldo que lle prestou á candidatura da Unidade Popular de Salvador Allende. En 1970 publicou Canto libre, El derecho de vivir en paz e La población, traballos de gran sensibilidade e forza poética que lle deron sona como un dos máis salientables persoeiros do rexurdimento e a innovación da canción popular latinoamericana.
As súas cancións tocaban temas sobre o seu pobo e os seus problemas, en liña das dos cantautores da época: o seu éxito internacional levounas máis aló do seu Chile natal para ser cantadas nas manifestacións ou concentracións universitarias progresistas de distintos países, entre eles España.
O golpe de Estado do xeneral Augusto Pinochet contra o presidente Salvador Allende (promovido polos EE UU*, 1973) sorprendeuno na Universidade Técnica do Estado (Santiago de Chile). Detido xunto a profesores e alumnos, foi trasladado ao Estadio Nacional de Santiago de Chile, onde permaneceu varios días. Segundo numerosas testemuñas, torturado durante horas, golpeado nas mans coas armas ata fracturarllas, finalmente foi cribado a balazos o 16 de setembro de 1973.
Membro do comité central das Xuventudes Comunistas de Chile ata o momento do seu asasinato, durante o seu encadeamento escribiu Somos cinco mil, ao parecer o seu último poema: Somos cinco mil / en esta pequeña parte de la ciudad. / Somos cinco mil. / ¿Cuántos seremos en total / en las ciudades y en todo el país? / Sólo aquí / diez mil manos siembran / y hacen andar las fábricas. / ¡Cuánta humanidad / con hambre, frío, pánico, dolor, / presión moral, terror y locura!
En 1990 a Comisión da Verdade e Reconciliación determinou que Víctor Jara foi cribado a balazos (44 proxectís impactaron no seu corpo), guindado o seu cadáver a unha matogueira nos arredores do cemiterio Metropolitano (as beiras da estrada 5 Sur) e trasladado posteriormente ao depósito, onde sería identificado pola súa dona, a inglesa Joan Turner.
Como triste paradoxo á súa memoria, en 2003 o recinto no que foi asasinado Víctor Jara (e miles de chilenos máis) pasaría a denominarse Estadio de Víctor Jara. E en 2009 a Corte de Apelacións de Santiago de Chile, seguindo os procedementos habituais nos casos de ditaduras (chibos expiatorios), ratificou o encarceramento do ex soldado do exército Xosé Paredes Márquez (daquela con dezaoito anos), responsabilizándoo do asasinato do intelectual chileno. Con todo, as investigacións realizadas insisten en que Víctor Jara xa estaba morto no momento en que Xosé Paredes cribou o seu corpo a balazos: «disparoulle un oficial na caluga, morrendo de contado».
* Mario Amorós [www.rebelion.org/hemeroteca/chile/030823amoros.pdf], segundo un dos documentos desclasificados, afirma que o 6 de novembro de 1970, tres días despois de que Salvador Allende asumise a presidencia de Chile, Nixon inistiu en que os EE UU debía «estragar drasticamente a economía chilena». Durante os tres anos seguintes Washington entregou case oito millóns de dólares a grupos políticos (ao Partido Demócrata Cristián e ao Partido Nacional, sobre todo) e sociais (Patria e liberdade, de caracter fascista, e organizacións empresariais e profesionais enfrontadas a Allende), así como a medios de comunicación, en especial ao influínte diario conservador El Mercurio. Estas accións encubertas complementáronse cun boicot financeiro que converteu Chile (cuxa economía dependía da estadounidense) nun ‘Vietnam silencioso’, segundo denunciou o propio presidente Salvador Allende no seu discurso ante a Asemblea Xeral das Nacións Unidas (1972). Outro documento da CIA, datado o 27 de setembro de 1972, recolle que o xeneral Pinochet (segundo algúns, antes un estrito constitucionalista) cambiou a súa forma de pensar e que Allende debe ser forzado a abandonar o poder e dispuña como únicas alternativas a súa eliminación física. Por aquel entón, na súa viaxe a Panamá, oficiais estadounidenses aclaráronlle a Pinochet que EE UU apoiaría a sublevación antigobernamental «cando chegue a hora e con todos os medios necesarios». A través da documentación desclasificada reflíctese o cable que un dos axentes da CIA enviou o 8 de setembro de 1973 aos seus superiores: «De acordo con [...], a Mariña prevé como data de inicio do movemento para derrocar ao Goberno de Salvador Allende en Valparaíso ás 08:30 do 10 de setembro. A Forza Aérea (FACH) apoiaría esta iniciativa despois de que a Armada inicie as accións para tomar a provincia de Valparaíso, dirixir un ultimato esixindo a renuncia de Allende ou ameazando con tomar Santiago [...] Logo de que a Armada emprenda esta acción contra o Goberno, a FACH silenciará as emisoras de radio gobernamentais. Ao mesmo tempo planea establecer unha cadea nacional usando as estacións radiais da oposición, tales como as emisoras Balmaceda, Minería e Agricultura».
Os miles de documentos desclasificados por EE UU confirman o extremo compromiso da súa intervención en Chile durante os anos setenta. O informe Hinchey (1974-1977), sinala ao xefe da sinistra Dirección Nacional de Intelixencia (DINA) como informador da CIA, que ademais de telo a soldada, a axencia estadounidense estudou a posibilidade de recrutalo como un dos seus axentes permanentes: Vernon Walters, subdirector da CIA, recibiuno en Washington en agosto de 1975, co fin de coidar «as boas relacións con Pinochet».
